W 1138 roku Bolesław Krzywousty testamentem podzielił państwo na dzielnice. Podziałów dokonywano już wcześniej, ponieważ władca uważany był za właściciela państwa i mógł je dzielić między synów. Nowym elementem było sprawowanie władzy zwierzchniej. Księciem-seniorem miał być zawsze najstarszy z Piastowiczów. Uzyskiwał specjalną dzielnicę, której nie przekazywał synom, lecz następnemu seniorowi. Stolicą tej dzielnicy był Kraków. Obejmowała ona ziemię łęczycką, sieradzką, wschodnią Wielkopolskę, część Kujaw i zwierzchnictwo nad Pomorzem, zatem nie pokrywała się z żadną z dawnych dzielnic plemiennych. Kształt jej zmienił się już w XII wieku. W 1144 roku Łęczycę, stanowiącą dożywocie wdowy po Krzywoustym, Salomei, przyłączono do Mazowsza, w 1146 roku Kalisz i Gniezno do Wielkopolski, a w 1166 roku ziemia wiślicka stała się dzielnicą dziedziczną Kazimierza Sprawiedliwego.
Uprawnienia seniora, który mógł współdecydować o obsadzaniu urzędów w dzielnicach braci, utrzymywać w nich własne załogi wojskowe, prowadzić politykę zagraniczną oraz sprawować opiekę nad małoletnimi i ich dzielnicami, okazały się w dużej mierze fikcją. W XII wieku tylko jedna zmiana stolicy krakowskiej odbyła się bez wstrząsów. W pozostałych przypadkach Kraków stawał się przedmiotem walk zbrojnych. W 1146 roku koalicja młodszych książąt zmusiła Władysława Wygnańca do ucieczki z kraju i nawet podjęta w jego obronie wyprawa cesarza Fryderyka Barbarossy nie dała rezultatu, na tronie utrzymał się Bolesław Kędzierzawy.
W 1173 roku, po jego śmierci, władzę przejął kolejny brat, Mieszko Stary, ale po czterech latach wybuchł bunt możnych małopolskich z biskupem krakowskim Gedką na czele i księciem Krakowa został wbrew zasadzie senioratu najmłodszy z synów Bolesława Krzywoustego – Kazimierz Sprawiedliwy. Zdołał on na zjeździe w Łęczycy w 1180 roku uzyskać zgodę możnych i Kościoła na przekazanie Krakowa w spadku synom. Doprowadziło to do następnych walk, kiedy w latach 1194-1202 Mieszko Stary panował na przemian z małoletnim synem Kazimierza, Leszkiem Białym. W kolejnych walkach coraz większą rolę odgrywali możni i biskupi.
Rozdrobnienie postępowało powoli. W XII wieku kolejni seniorzy gromadzili w swoim ręku z reguły ponad połowę ziem polskich. Na początku XIII wieku udało się to jeszcze Henrykowi Brodatemu. Później jednak następowały podziały pierwotnych dzielnic, zwłaszcza jeżeli władca – jak Konrad Mazowiecki czy Henryk Pobożny – miał kilku synów. Książęta toczyli też nieustanne walki o rozszerzenie swoich posiadłości kosztem braci lub krewnych.
